1. Achosion cyffredin halogiad bwyd a gwenwyn bwyd
Mae 3 math o beryglon i fwyd.
- Ffisegol
- Cemegol
- Biolegol
Mae achosion cyffredin halogiad bwyd yn cynnwys:
Ffisegol
- Llwch a baw
- Baw plâu, ffwr neu gyrff marw
- Darnau o wydr a llinyn
- Tameidiau o offer neu beiriannau
- Tameidiau o gragen neu asgwrn
Cemegol
- Cemegau glanhau
- Planhigion gwenwynig
- Abwyd ar gyfer lladd plâu
- Cemegau ar gyfer tyfu neu gynhyrchu bwyd
Biolegol
- Bacteria
- Firysau
- Ffyngau (mowldiau a burum)
- Parasitiaid
Fe all peryglon bwyd cyffredin achosi:
Ffisegol
- Toriadau yn y geg o bethau miniog
- Tagu neu dorri dannedd
Cemegol
- Difrod tymor hir i'r corff
- Llosgi a salwch
Biolegol
- Gwenwyn bwyd
- Afiechydon eraill
2. Halogiad Ffisegol
Ffyrdd o atal halogiad Ffisegol:
- Cadw'r ardal bwyd yn lân a thaclus.
- Gwisgo dillad amddiffynnol priodol a pheidio â gwisgo gemwaith a allai achosi halogiad.
- Hysbysu unrhyw ddifrod i offer neu eiddo, e.e fel waliau, nenfydau neu arwyneb gwaith.
- Hysbysu unrhyw arwydd o blâu yn y cylch bwyd.
- Symud holl wastraff bwyd a sbwriel o'r ardal trin bwyd yn aml.
3. Halogiad Cemegol
Ffyrdd o atal halogiad Cemegol:
- Cadw holl gemegau glanhau allan o'r ardal bwyd.
- Prynu bwyd gan gyflenwyr bwyd cyfrifol, sef bwyd sydd ddim yn cynnwys olion plaladdwyr (pesticides), gwrteithiau (fertilizer) neu wrthfiotigau (antibiotics) anifeiliaid.
- Gofalu golchi holl lanedyddion wrth olchi llestri.
- Cadw abwydydd plâu (pest bait) oddi wrth fwyd.
4. Perygl Biolegol
Dyma brif achos gwenwyn bwyd. Mae bacteria'n ficro-organebau ungell ac yn rhy fach i'w gweld. Mae bacteria i'w cael ymhob rhan o'r byd a gallant ddal yn fyw dan lawer o amgylchiadau. Rhaid cofio hefyd bod rhai bacteria'n 'gyfeillgar'. Mae'r bacteria cyfeillgar yn helpu i ni dyfu cnydau, a chânt eu defnyddio wrth wneud iogwrt a chaws ac i greu moddion.
O ble daw bacteria pathogenig?
Bwyd amrwd:
Mae cig, dofednod (poultry), pysgod a llysiau'n ffynhonnell fawr o halogiad.
Dŵr:
Fe all dŵr heb ei drin fel mewn llynnoedd, afonydd a chronfeydd dŵr gynnwys micro-organebau pathogenig. Dim ond dŵr yfed (dŵr a driniwyd ac sy'n ddiogel i'w yfed) sydd i'w ddefnyddio wrth ddelio â bwyd.
Pridd:
Mae llawer math o facteria'n byw yn y pridd. Felly, rhaid golchi unrhyw fwyd sydd â phridd arno'n drwyadl cyn ei baratoi. Enghraifft: moron, tatws neu eitemau salad.
Pobl:
Mae bacteria pathogenig i'w cael ar groen, clustiau, trwyn a gwallt dynol.
Llwch o'r awyr a gwastraff bwyd:
Mae llwch o'r awyr yn cynnwys miliynau o facteria pathogenig. Fe all gwastraff bwyd gael ei halogi gan blâu.
Plâu ac anifeiliaid anwes:
Mae pryfed, llygod, cŵn, cathod, a chwilod duon i gyd yn cludo micro-organebau niweidiol ar ac yn eu cyrff.
Sut mae bacteria pathogenig yn ymledu?
Dwylo budr.
Offer budr.
Arwynebau budr.
Arwynebau gwaith budr.
Anifeiliaid / plâu.
Defnyddio byrddau torri o'r lliw anghywir ar gyfer y gwaith.
Sut i leihau croes halogi
- Golchi'r dwylo
- cyn trin, coginio a gweini bwyd;
- ar ôl delio â gwastraff bwyd;
- ar ôl ymweld â'r toiled;
- ar ôl pob darn o waith. - Dilyn arferion hylendid personol llym.
- Peidio â chyffwrdd gwallt, wyneb neu geg wrth drin bwyd.
- Golchi dwylo'n aml ac yn drwyadl yn dilyn y drefn gywir a defnyddio sinc 'gsolchi dwylo' yn unig.
Sut mae bacteria'n atgynhyrchu?
Yr enw ar atgynhyrchu bacteria yw 'ymhollti deuaidd' lle mae'r bacteriwm yn lluosi trwy hollti'n ddau. Dim ond 10 i 20 munud sydd ar y bacteriwm ei angen i luosi dan yr amgylchiadau iawn sy'n cynnwys: bwyd+ cynhesrwydd+ amser + lleithder = . Felly, mae modd cynhyrchu miliynau o facteria o fewn ychydig oriau.
Symptomau cyffredin gwenwyn bwyd
- Poenau yn y bol
- Cyfog
- Dolur rhydd
- Chwydu
Enghreifftiau o wenwyn bwyd a salwch trwy fwyd
Gwenwyn bwyd: sy'n dod o fwyta bwyd a halogwyd gan facteria pathogenig neu a halogwyd yn ffisegol neu'n gemegol.
Salwch trwy fwyd: sy'n dod o fwyta bwyd neu yfed dŵr sy'n cludo micro-organebau niweidiol fel firysau, parasitiaid neu rai bacteria pathogenig.
Gwenwyn bwyd |
Ffynhonnell gyffredin |
Cysylltiedig â bwyd |
Symptomau |
Amser cyn dechrau (ar gyfartaledd) |
---|---|---|---|---|
Salmonela | Perfeddion pobl ac anifeiliaid, plâu a charthion | Dofednod amrwd a heb eu coginio, wyau, llaeth a chig amrwd | Poenau yn y bol Dolur rhydd Chwydu a thwymyn |
12-36 awr |
Clostridiwm perfringens | Carthion anifeiliaid a phobl, pridd, llwch, trychfilod a chig amrwd | Cig a dofednod wedi'u coginio | Poenau yn y bol a dolur rhydd | 12-18 awr |
Staffylococws aureus | Corff dynol h.y. croen, trwyn, ceg a thoriadau a chasgliadau septig. Llaeth amrwd | Cigoedd oer, llaeth amrwd a chynnyrch llaeth neu unrhyw beth a gyffyrddwyd gan ddwylo | Poenau yn y bol a chrampiau, chwydu, tymheredd isel | 1-6 awr |
Basilws cereus | Grawnfwydydd, pridd a llwch | Grawnfwydydd yn enwedig reis wedi ei aildwymo | Poenau yn y bol, dolur rhydd a chwydu | 1-5 awr neu 8-16 awr |
Salwch trwy fwyd |
||||
Campylobactor | Anifeiliaid, carthion a dŵr heb ei drin | Dofednod amrwd, cig a llaeth a dŵr heb ei drin | Poenau yn y bol, dolur rhydd a chwydu | 12-36 awr |
Escherichia coli 0157 (E.coli) | Perfeddion pobl ac anifeiliaid, carthion, dŵr a chig amrwd | Cig eidion (yn enwedig mins) llaeth amrwd a dŵr heb ei drin | Poenau yn y bol, twymyn, dolur rhydd, chwydu, niwed a methiant yr arennau | 12-24 awr neu hwy |
Listeria | Pridd, dŵr, carthion, pobl | Caws meddal, caws o laeth heb ei basteureiddio, llysiau salad a phate | Symptomau fel y ffliw | 1-70 diwrnod |
5. Bwyd risg uchel
Caiff rhai bwydydd eu disgrifio fel bwydydd risg uchel ac maent yn fwy tebygol nag eraill o achosi gwenwyn bwyd.
Mae bwyd risg uchel yn cynnwys:
Bwyd sy'n llawn protein ac yn llaith:
- Cig
- Wyau
- Reis wedi'i goginio
- Cynnyrch llaeth
- Sawsiau
- Dofednod
- Pysgod cregyn
- Pysgod
- Grefi
- Bwyd môr
Bwyd parod i'w fwyta:
- Cig wedi'i goginio a dofednod wedi'u coginio
- Reis wedi'i goginio
- Pysgod cregyn a bwyd môr wedi'i goginio
- Caws meddal
- Salad parod
- Pate a phast cig neu bysgod
Wrth drin bwyd risg uchel mae angen:
- Osgoi cyffwrdd y bwyd gyda dwylo a defnyddio gefel (tongs)
- Cadw bwyd allan o'r parth perygl rhwng 5°C a 63°C
- Gorchuddio bwyd wrth ei gadw i atal halogiad
- Cadw bwyd amrwd a risg uchel ar wahân