Cwestiwn Mawr

Beth yw’r rhyngberthynas rhwng hinsawdd, planhigion, anifeiliaid a phriddoedd ym mïom twndra’r Arctig?

Cwestiynau

Disgrifiwch hinsawdd Barrow, Alaska (Adnodd A).

I ba raddau mae’r hinsawdd yn dylanwadu ar ddatblygiad priddoedd twndra’r Arctig (Adnodd B).

Trafodwch sut mae’r hinsawdd a’r priddoedd yn dylanwadu ar natur y llystyfiant a’r anifeiliaid.

Awgrymwch sut y gall anifeiliaid a phlanhigion yn eu tro effeithio ar y pridd a’r hinsawdd.

Adnodd A
Adnodd B

Ger yr wyneb mae haen sydd wedi ei rewi yn y Gaeaf ond sy’n toddi yn yr Haf. Islaw hwn mae’r rhew parhaol sy’n rhwystro ymdreiddiad dŵr. Ychydig o ddefnydd organig sy’n cael ei gyfrannu gan blanhigion ac mae hwnnw’n dadelfennu’n araf iawn i greu haen denau o hwmws asidaidd. Nid yw’r pridd yn cael ei gymysgu llawer. Yn aml bydd haenau uchaf y pridd yn ddirlawn ac yn llwydlas eu lliw. Nid oes llawer o faeth yn y pridd.

Ffynhonnell - https://en.wikipedia.org/wiki/File:Gelisol_profile.jpg -
This image or file is a work of a United States Department of Agriculture employee, taken or made as part of that person's official duties. As a work of the U.S. federal government, the image is in the public domain.
Adnodd C
Llystyfiant

Dim ond oddeutu 1700 o wahanol rywogaeth o blanhigion a geir yn y twndra - yn bennaf glaswellt, hesg, llwyni, mwsogl a chennau. Ceir tua 400 math o flodau. Ychydig iawn o goed a welir, efallai ychydig o fedw a helyg isel mewn lledredau is.

Addasiadau
- Mwyafrif yn blanhigion isel ac yn dywyll eu lliw. Byddant yn tyfu mewn clystyrau.
- Gwreiddiau bas, yn aml wedi lledu’n lledredol mewn rhwydwaith dwys.
- Llawer yn fythwyrdd.
- Dail cwyraidd i leihau colledion trydarthiad.
- Planhigion lluosflwydd. Cwblhau eu cylch blynyddol, gan flodeuo a chynhyrchu hadau mewn ychydig wythnosau.
- Medru dygymod â rhew ac eira. Rhai â dail blewog.
Cen. Medru goroesi cyfnodau sych. Medru cynhyrchu bwyd trwy ffotosynthesis hyd yn oed pan mae’n oer ac ychydig o olau haul. Nid yw’r celloedd yn cael eu niweidio gan rew.

Llusen-yr-arth goch (bearberry). Tyfu mewn priddoedd sych gwael - dim angen llawer o faeth. Isel - 10-20 cm er mwyn cadw allan o’r gwynt. Blew ar y dail i’w gadw’n gynnes. Hefyd dail lledrog (leathery) i’w amddiffyn rhag rhew.
Adnodd Ch
Dim ond 48 rhywogaeth o famaliaid tir sydd i’w gweld yn nhwndra’r Arctig ond bydd llawer aelod o’r rhywogaethau yma. Ceir ysgyfarnogod, llygod, cwningod, lemingiaid. Hefyd ceir gyr o geirw (caribou) ac ych mwsg. Ymhlith yr ysglyfaethwyr mae bleiddiaid, llwynogod Arctig, ac eirth polar.

Yn yr Haf mae yna lawer o bryfed a mosgitos. Mae gan y mosgitos gemegau yn eu gwaed sy’n eu rhwystro rhag rhewi.

Bydd llawer o adar mudol yn hedfan i’r twndra yn yr Haf, e.e. hwyaid. Bydd eraill, e.e. grugieir a thylluanod yn aros yn barhaol yn y twndra.

Addasiadau
- Ffwr trwchus i gadw’n gynnes.
- Gaeafgwsg, e.e. yr arth frown.
- Ffwr gwyn , e.e. arth polar, ysgyfarnogod eira, llwynogod Arctig.
- Plu gwyn, e.e. grugieir a thylluanod yr eira. Mae gan y grugieir blu trwchus ar eu traed.
- Cylch bridio sydyn - torllwythi mawr, e.e. lemingiaid
- Mudo.
- Cloddio dan yr eira i gadw’n gynnes a chyrraedd bwyd.
- Carnau a chyrn gan geirw i dorri trwy’r eira a’r rhew.
Ceirw. Coesau byr cryf. Cot o ffwr trwchus. Cyrn a charnau miniog i dorri trwy’r eira a rhew. Carnau llydan. Nofwyr da. Medrant leihau eu cyfradd fetabolig os yw amgylchiadau’n anodd. Mudo hyd at 750 cilomedr y flwyddyn wrth bori. Bwyta amrywiaeth mawr o blanhigion twndra. Bydd y lloi’n tyfu’n sydyn iawn.

Llwynog Arctig. Storio bwyd, e.e. wyau ar gyfer y Gaeaf. Ambell dro’n dilyn ysglyfaethwyr mwy, e.e. eirth a dwyn eu sbarion. Cynffon blewog i’w orchuddio pan mae’n oer. Cot o ffwr hir tywyll yn yr Haf, gwyn yn y Gaeaf. Hollysydd - bwyta wyau, pysgod, mamaliaid ac adar yn ogystal ag aeron, gwymon, pryfed.